Soms kom je wel eens onverwachte en grappige verhalen tegen als je in de Edegemse archieven duikt. Maar er zijn ook Edegemnaars die dat kunnen door in hun geheugen te duiken. Zo’n Edegemnaar is Georgetta Polak-Opdebeek. Zij vertelt onder meer over haar grootouders, geboren bijna 150 jaar geleden.
Gust Opdebeek, briefdrager-entrepreneur en Lina ‘van de Gust’
Gust Opdebeek is geboren in een boerenfamilie op dinsdag 26 juni 1877 te Houtvenne tussen Aarschot en Heist-op-den-Berg. Hij wilde geen boer worden en trok naar Mortsel waar hij postbode werd. Wie er ook in Mortsel woonde was keukenhulp Lina de Laat met haar onwettige dochter Gaby. Lina was een Nederlandse, geboren in Tilburg op 7 augustus 1877. Of Gust ook brieven bracht bij Lina weten we niet, wel dat ze in Mortsel trouwden op 20 september 1902[i]. Gaby werd door het huwelijk een wettig kind.
Opmerkelijk is dat de paragraaf met de trouwdatum, uit het trouwboekje is gescheurd. Vermoedelijk om de familie de schande van een voorhuwelijks kind te besparen. Dat is goed gelukt, want niemand van de familie wist dat ‘tante Gaby’ een onwettig kind was, tot bij de opmaak van dit verhaal.
Hun zonen Tuur, George en Marcel werden nog in Mortsel geboren, maar op 1 november 1915 verhuisden het gezin naar de Strijdersstraat 57 en mama Lina opende een witgoedwinkel. En daar zou ze heel lang blijven.
Ze was bekend als Lina ‘van de Gust’ maar droeg toch wel een beetje de broek in het gezin. Gust was postbode maar wou toch nog altijd iets meer doen, en hij had creatieve ideeën. Lina dacht bij zichzelf, doe maar, ik houd de knip wel op de portemonnee.
Het eerste grootse idee van Gust was de verkoop van aluinstenen. Niet slecht bekeken, iedere man moet zich scheren en houdt daar wondjes aan over die dringend moeten behandeld worden met aluin. Zelfs die nieuwe Amerikaanse scheermesjes van Gillette maakten nog wondjes. Gillette maakte veel reclame. Als we onze aluinstenen nu ook eens Gillette noemden? Gillette: scheren en repareren? Slecht gegokt: de winst van de onderneming ging naar de proceskosten en de boete die ze aan Gillette moesten betalen.
Gust was niet voor een gat gevangen en had horen waaien dat er een bangelijke kunstmeststof in het buitenland ontwikkeld werd: Eroso. Hij vroeg en kreeg van zijn vrouwtje Lina 10.000 frank om die meststof te kopen. Boer Leopold Vleugels van de Molenstraat (vandaag ter hoogte van Drie Eikenstraat 489) deed mee en bemestte een van zijn velden met Eroso. Gigantisch succes. Nooit zo’n veld gezien, zei Leopold.
Alleen, er liggen zoveel dooie beesten op dat veld, is dat normaal? Eroso bleek iets te giftig te zijn voor mens en dier. Byebye Eroso, byebye 10.000 frank.
Maar de ondernemende Gust zou Gust niet zijn als hij met een nieuw voorstel bij Lina kwam. In Mortsel is er een papierfabriekske en ze zoeken geld. Is dat niet iets voor ons? Niks van, zei Lina, da papier schijnt giftig te zijn, daar doen we niet aan mee. En Lieven Gevaert zag die centen toch alvast door zijn neus geboord …
Lina ‘van het Soldenhuis’
Lina bleef actief in haar winkeltje in de Strijdersstraat en kreeg na WO I ook een briljant idee. De Amerikanen verscheepten na de oorlog tweedehandskleren naar Antwerpen. Die waren opeengeperst in grote kubussen van een kubieke meter, ingepakt met koorden en die werden gelost aan de dokken. Je kon dus absoluut niet zien wat er in die kubus zat, je wist alleen dat het kleren waren. En Lisa kocht die kubussen en hervormde haar winkeltje in een huis waar je kleren tweedehands kon kopen. Het Soldenhuis. En zo werd Lina ‘van de Gust’ wijd en zijd bekend in Edegem als Lina ‘van het Soldenhuis’.
Lina’s dochter Gaby trok naar Antwerpen, maar haar drie zonen bleven in Edegem. Gust Opdebeek overleed in 1932, hij was 54 jaar oud. Zij overleed in 1968 en werd 90 jaar.
Tuur Opdebeek trouwde ‘in den adel’
Tuur Opdebeek, geboren in Mortsel op 5 juli 1904, werd gendarm. Hij werd verliefd op een buurmeisje van wat verder in de Strijdersstraat, Laura, en trouwde met haar in 1930. Laura is een van de zes kinderen van de familie Van Oosterzee. Over de families Van Oosterzee wordt veel verteld in het dorp. Bijvoorbeeld dat ze van adel zijn en ‘Van Oosterzee’ met een kleine ‘v’ zou moeten geschreven worden.
De ouders van Laura zijn Walter Van Oosterzee en Dina Van Alphen. Walter is geboren in Antwerpen, Dina in Vucht, Nederland. Dina verhuisde naar Antwerpen waar ze elkaar leerden kennen. Zij trouwden op 7 april 1888 in Antwerpen en kregen er 4 kinderen, 1 zoon en 3 dochters. Op 8 mei 1901 kwam het gezin in Edegem terecht. Eerst in de Oude Godstraat 7, dan in de Boerenlegerstraat 43 en tenslotte in de Dorpstraat, vandaag de Strijdersstraat 47. Het koppel kreeg in Edegem nog 2 dochters. Walter had eigenlijk nog een tweede zoon, die hij tussendoor verwekte bij de Edegemse Anna Brems, een zoon die hij erkende.
Walter was werktuigkundige en altijd onderweg. Dina zorgde thuis voor hun 6 kinderen. Na WO I trok Walter naar rubberfabriek Hevea in Doorwerth, Nederland. Die produceerde vooral banden. De eigenaar van die fabriek liet een heus dorp voor zijn personeel bouwen: Heveadorp dat vandaag nog altijd bestaat. Vermoedelijk woonde Walter daar ook.
Een verhaal gaat als volgt:
“Walter Van Oosterzee kwam elke 6 maanden met de koets, al dan niet vergezeld door een paar mooie dames (die zeker niet met hem getrouwd waren, werd gezegd), een envelopke met geld brengen waarmee zijn familie zes maanden voort kon.”
Dat verhaal zou dus waar kunnen zijn. Maar naast mogelijk veel plezier werd de fabriek ook zijn dood. Hij overleed er in 1919, de omstandigheden zijn onbekend. Hij was 53 jaar oud. Dina verhuisde nog naar de Strijdersstraat 25 boven de post en overleed 20 jaar na haar man, in 1939. De kinderen waren heel goed opgevoed, zo zagen de dorpelingen, en trouwden met bekende Edegemse families zoals de cafébazen Anthoni, bakkers Van Loock en dus ook met Tuur Opdebeek ‘van het Soldenhuis’.
Nog een verhaal dat de ronde deed rond 1944:
“Op een zekere dag kwam er een wagen met chauffeur, het dorp binnengereden. Die wagen stopte bij de Van Oosterzee’s. Een chique tip met een hoge hoed, col omhoog en een jas met lange zwarte slippen stapte uit. Die chique meneer kwam vertellen dat hij een boek had geschreven over het adellijk geslacht van de graaf van Oosterzee. Hijzelf was graaf. En dat de achternaam met een kleine v moest geschreven worden.”
De officiële voornaam van Walter Van Oosterzee is Wouter Leonardus Henricus Napoleon. Oké, iemand die zijn zoon Napoleon noemt moet wel belangrijk zijn. En dat is ook zo, zijn vader, ook Wouter Leonardus Van Oosterzee, met hoofdletter V, is een verzekerings- en wisselagent, actief in Antwerpen. Alleen is hij al lang overleden (in 1887) en kan onmogelijk in Edegem verschijnen. De man is wel in Nederland geboren, in Elkerzee, Zeeland. In Nederland schrijven ze de ‘van’ van de achternaam met een kleine letter v. En dat zien we ook in deze familie. Walters' grootvader is Henrik Marinus Christiaan van Oosterzee en zijn overgrootvader is Wouter Leonardus van Oosterzee. Walter heeft dus zijn voornaam van zijn overgrootvader. Oosterzee is ook een dorp in Friesland. Dus het zou wel eens kunnen dat zijn verre voorouders afkomstig zijn van dat dorpje. Opnieuw de vraag: zijn ze van adel?
De recente familie alleszins niet. Zijn grootvader Henrik is wel een bekende hervormde predikant die talrijke boeken schreef[iii] waaronder zijn eigen levensverhaal[iv]. Van een graaf dus voorlopig geen spoor.
De man die in de koets langskwam zou Walters' broer Emiel Van Oosterzee kunnen geweest zijn, boekhouder, rijk ingetrouwd met Marie-Louise Marceline de la Montagne, dochter van een dagbladmagnaat. Hij was dan toch al ruim 70 jaar.
Maar hiervoor is dus voorlopig geen enkel bewijs gevonden.
Tuur trouwde dus niet ‘in den adel’, maar wel in een bijzondere familie.
Overigens, Lina de Laat is met een kleine ‘d’ geschreven. In België dikwijls chique volk, in Nederland is dat een algemene schrijfwijze …
Toen zijn moeder Lina wat ouder werd, nam Tuur en zijn echtgenote Laura de winkel over. Tuur was een ‘gendarm’, dus het was vooral Laura die de winkel deed.
Tuur, gepensioneerd, overleed in 1954 thuis in de Strijdersstraat en was dan 49 jaar. Laura bleef de winkel verder uitbaatten en overleefde hem nog 25 jaar.
Cel Opdebeek, kapper tegen wil en dank
Marcel ‘Cel’ Opdebeek werd op 22 september 1910 geboren in Mortsel. Hij was een begenadigde vioolspeler, hij deed niets liever, hij zou en wou muzikant worden. Maar mama Lina stak daar een stokje voor, dat is geen beroep, zei ze, wordt maar coiffeur. Cel, hoewel hij veel van muziek kende, van coiffeur spelen wist hij van toeten noch blazen. Geen probleem, zei mama Lina, dan neem je maar iemand in dienst die er wel iets van kent. Zo gezegd, zo gedaan, de Cel opende zijn kapperszaak ‘Saloon Marcel’ naast het Soldenhuis, in het gebouw van zijn mama, waar voordien de grote poort stond. Een mama die vanzelfsprekend een oogje in het zeil hield.
Het kapsalon van Marcel verhuisde nadien nog naar het gelijkvloers in het grote gebouw ernaast waar de zaak ‘Marcel Coiffeur’ werd genoemd. Rechts daarvan, in het midden van het gebouw, had je café Den Eendracht. Boven de kapperszaak woonde later zijn mama Lina de Laat.
Na WO II ontstond er plots een sfeer waar muziek spelen zeer welkom was. De soldaten hadden alle feestzalen waar ze sliepen verlaten en Cel zag zijn kans: hij richtte de Swingclub op en begon met zijn orkest in de feestzalen van Edegem Amerikaanse muziek en tango te spelen. De Cel kon uiteindelijk zijn passie volgen en werd alsnog wereldberoemd in Edegem.
Hij overleed in het Sint-Augustinusziekenhuis en werd 84 jaar.
George Opdebeek en Elisa Van Hauwaert, ouders van Georgetta
George, de derde zoon van Gust en Lina, werd geboren op 7 december 1908 in Mortsel. Hij trouwde in 1931 met Elisa Van Hauwaert en samen kregen ze dochter Georgetta. Het huwelijk werkte niet. George trok met zijn 1-jarige dochter naar zijn moeder Lina om te zeggen dat hij weg was van Elisa. Georgetta werd opgevoed door haar grootmoeder Lina. Er volgde een scheiding en George hertrouwde in 1950 met Maria Halans. Opgeleid als mechanieker maakte hij als militair werkman carrière bij de Krijgsmacht in kazerne Polygoon in Brasschaat. Hij was ook officier van de Weerstand, oud-strijder 1940-1945, bestuurslid van de Koninklijke Nationale Strijdersbond van België afdeling Edegem, lid van weerstandsgroepering Nationale Koningsgezinde Beweging en erelid van de Koninklijke Fanfare Sint-Rosalia te Edegem. Hij werd vereerd met verschillende eretekens.
George sloot zijn carrière af als adjudant-chef.
Georgetta werd op 10 april 1933 geboren boven de winkel van haar grootmoeder Lina. Ze was een van de allerlaatste, zo niet de laatste die in de Sint-Antoniuskerk werd gedoopt. Vanaf dan werd er gedoopt in de pas geopende basiliek.
Georgetta Opdebeek werd onderwijzeres bij de nonnekes in Schelle. Ze moest hiervoor een Heilige Belofte doen, niet trouwen, anders ontslag. En na 5 jaar was het zover. Verliefd geworden op Jacques Polak, getrouwd en gedaan met lesgeven. Maar ze zou de microbe doorgeven, dacht ze bij zichzelf.
Jacques Florent Polak was zijn leven lang diamantbewerker. Geboren in Antwerpen op 18 juli 1932, vader Joseph is Amsterdammer, moeder Philomena Riské een Antwerpse. Jacques en Georgetta trouwden in 1954 en gingen een jaar later wonen in een huis dat grootmoeder Lina had gekocht in de Florent Geversstraat van de aannemers De Ryck[v]. Tien jaar later, in 1965, kochten ze het huis ernaast, opnieuw van een De Ryck, André, vader van Mattie, ook heel bekend in Edegem[vi]. Georgetta woont er vandaag nog altijd. Ze kregen samen 4 dochters (Danny, Vera, Myriam en Petra) en nog meer klein- en achterkleinkinderen. Jacques overleed aan kanker in 1998.
De achternaam Polak doet in Edegem vele belletjes rinkelen.
Niet zo verwonderlijk als je weet dat generaties kinderen van Petra ‘Pitti’ Polak les hebben gekregen. Zij geeft al zo’n 38 jaar les in de Andreas Vesalius Gemeentelijke Basisschool op het Gemeenteplein. Pitti Polak was ook de naam van haar band[vii] waarin echtgenoot Paul Mertens een belangrijke rol speelde als schrijver en basspeler. De band scoorde in de jaren negentig hits zoals Poor, stupid & ugly[viii].
Petra’s dochter Melanie hebben we nog gezien in The Voice van Vlaanderen.
Georgetta Polak-Opdebeek is intussen 92, woont nog altijd in de gezinswoning in de Florent Geversstraat en is de inspirator van dit verhaal.
Dankjewel Georgetta, en moge je nog lang met jouw fenomenale geheugen ons verblijden met je Edegemse verhalen, het is gewoon pure Edegemse geschiedenis.
Peter Crombecq
Met veel dank aan de collega’s van het Historisch Archief.
Dit verhaal is een bijdrage aan “Edegem’s verleden, bewaard voor de toekomst” van het Historisch Archief Edegem. Het Historisch Archief is toegewijd aan het behoud van het papieren en digitale geheugen van Edegem. Door het verzamelen, inventariseren en digitaliseren van documenten, boeken, foto’s, tijdschriften, plannen en meer, zorgt het Historisch Archief ervoor dat de geschiedenis van Edegem bewaard blijft voor toekomstige generaties.
Disclaimer
Het verhaal is gereconstrueerd op basis van een aantal bronnen. Ik ben me ervan bewust dat nieuwe informatie uit andere bronnen het verhaal kunnen aanvullen, nuanceren of aanleiding kunnen geven tot aangepaste inzichten.
Referenties
[i] De belangrijkste bron is Georgetta Polak-Opdebeek zelf, die haar verhalen vertelde in interview op 14 & 24 oktober en 8 november 2024 en haar archiefstukken deelde. Die werden onderbouwd met gegevens uit de aktes van de burgerlijke stand, bevolkingsregisters, parochieregisters en kadaster.
[ii] Peter Crombecq, “In ‘t spoor van de families Mortelmans”, te raadplegen via https://www.historischarchiefedegem.be/post/in-t-spoor-van-de-families-mortelmans
[iii] DBNL, “Oosterzee, Hendrik Marinus Christiaan van”, te raadplegen via https://www.dbnl.org/tekst/molh003nieu03_01/molh003nieu03_01_1428.php
[iv] DBNL, “Levensschets van H.M.C. van Oosterzee”, te raadplegen via https://www.dbnl.org/tekst/_jaa002187801_01/_jaa002187801_01_0021.php
[v] Peter Crombecq, “Charel De Ryck, rademaker, stichter van de Edegemse aannemersdynastie”, te raadplegen via https://www.historischarchiefedegem.be/post/charel-de-ryck-rademaker-stichter-van-de-edegemse-aannemersdynastie
[vi] Peter Crombecq, “André De Ryck, keizer en stamvader van generaties bekende Edegemnaars”, te raadplegen via https://www.historischarchiefedegem.be/post/andré-de-ryck-keizer-en-stamvader-van-generaties-bekende-edegemnaars-deel-2
[vii] Gazet van Antwerpen 17-08-2024, Tom Vets, “Petra Polak, Belpop-icoon staat vandaag voor de klas: “Zoveel glamour was de showbizz niet, ik deed mijn strijk backstage”, te raadplegen via https://www.gva.be/cnt/dmf20240812_93122627
[viii] Pitti Polak, “Poor Stupid and Ugly”, te beluisteren via YouTube https://www.youtube.com/watch?v=1b8oA6Xkm-o