Tine De Weerdt opende op maandag 15 april 2024 Kafé Kwafé in Huis Hellemans. Families De Weerdt vertoeven al eeuwenlang in Edegem. Zij boerden in Buizegem, aan het Arendsnest en op het Molenveld. Zij bestuurden Edegem, maar weigerden ook om burgemeester te worden. Een verhaal over De Weerdt in Edegem.
Uit het niets verscheen Jan De Weerdt in Edegem
We zijn in het jaar 1665, Joannes ‘Jan’ De Weerdt trouwde op 18 juni met de 18-jarige, in Edegem geboren, Elisabeth De Bie [i]. Van Jan weten we niet waarvan hij afkomstig is, maar het zal niet ver van Reet geweest zijn. Reet is het epicentrum van alle De Weerdts in de 17de eeuw. Jan en Elisabeth zijn landbouwers en kochten in 1673 het ‘Buyseghem Hof’ [ii], een hoeve in het zuidoosten van Edegem, die later de Grote Buizegemhoeve werd genoemd. Samen met de omwalde Kleine Buizegemhoeve vormden ze de kern van het gehucht Buizegem. Jan en Elisabeth moeten vermogend en invloedrijk geweest zijn. Bijna de helft van Buizegem was hun eigendom.
Jan De Weerdt werd door Jonkvrouw Maria de Fruges, dochter van de Heer van Cantecroy, heer van Mortsel en Edegem, voorgedragen om schepen te worden.
Maar niet zonder het advies van pastoor Cremers in te winnen:
“Myn heer pastoir, ick ben van intentie tot schepenen te stellen dese drij persoonen : Jan de Weert, Peeter van Bemden en Jan Pooters ; wat dunckt u van dese lieden, sijn sij goede christene en deughdelijck, oft ist saecken dat Ue iet op hun weet te seggen, gelieft mij dat te kennen te geven.”
De pastoor had geen slechte zaken te vertellen en Jan werd schepen.
Dat hij een goede relatie had met Jonkvrouwe Maria de Fruges blijkt uit het feit dat ze de doopmoeder was van zijn zoon Melchior.
Jan en Elisabeth hadden samen 14 kinderen, allen in Edegem geboren tussen 1665 en 1692. Jan overleed in 1696, zijn zonen boerden voort op de Grote Buizegemhoeve. Bijna 40 jaar later, in 1735, stierf Elisabeth. Zij werd 89 jaar oud. De hoeve werd verkocht en de kinderen zochten hun eigen weg.
Van de Grote Buizegemhoeve bestaat vandaag nog 1 gebouw (Buizegemlei 129) [iii].
Cornelius De Weerdt weigert burgemeester te worden
De families De Weerdt bleven in Edegem boeren, maar het is de achterkleinzoon van Jan die opnieuw prominent in beeld komt. Cornelius woont met zijn echtgenote Elisabeth Van De Wouwer op Hoeve De Mispelaere. Zij pachten de hoeve van baron Du Bois van Hof Ter Linden.
Cornelius was geboren in 1769, trouwde met Elisabeth in 1799 en kreeg met haar 8 kinderen, allen geboren in Edegem tussen 1801 en 1815. In de Franse periode dus.
En die Franse overheersing was niet naar de zin van veel Edegemnaars. Van verkiezingen was er niet zoveel sprake, het bestuur werd door de Franse overheid aangesteld. Zo ook Cornelius De Weerdt die op 3 maart 1801, door de door Fransen aangestelde prefect Charles d’Herbouville, tot ‘maire’ of burgemeester was benoemd [v]. Cornelius diende stante pede zijn ontslag in: “om reden de groote beletsels van myn affairens”.
In 1815 proberen de Hollandse bezetters het opnieuw, maar ook dan weigerde hij. Nadien aanvaardde Cornelius de functie van raadslid en schepen wel [vi].
In 1819 kwam het Edegemse dorpsbestuur in botsing met pastoor De Vos. Die had zich verschillende aan de kerk toevertrouwde eigendommen toegeëigend en hief er pachtgelden op die eigenlijk het Armbestuur toekwamen. Ook de offerandes van de O.L.V.-Troostkapel stak hij, naar verluidt, in eigen zak. Cornelius’ schoonbroer en onderpastoor Petrus Franciscus Van De Wouwer werd door De Vos plots ontheven van de mogelijkheid om de biecht af te nemen, maar de Edegemse bevolking nam wraak: ze gingen met Pasen massaal niet biechten bij De Vos maar bij vervanger Van De Wouwer. Daarop was pastoor De Vos zo kwaad dat hij die biechtelingen veel langer liet wachten op de Heilige Communie dan normaal. In 1820 verdween hij naar Antwerpen met nog een laatste sneer naar Cornelius De Weerdt: “schepen C. de Weerdt, swaeger van mijnen gewesenen onderpastoor Van den Wouwer, dien mij derft voor eenen dief uytmaecken”.
Ja, een pastoor uitmaken voor dief, dat mag niet hé 😉.
De redding van de Onze-Lieve-Vrouw Troostkapel
De kapel was in de 18de eeuw in privéhanden gekomen van een Antwerpenaar en de toekomst was hoogst onzeker. Cornelius De Weerdt en zijn echtgenote Elisabeth Van Den Wouwer kochten het op 4 april 1810 van hem over met de bedoeling het te vrijwaren van afbraak.
Ze voerden dan ook de nodige herstellingen aan het gebouwtje uit. Toen ze in 1820 besloten om de kapel aan de kerk terug te schenken, ”gratuitelyk ende sonder eenige indemniteyt", was het in zo'n goede staat, dat er jarenlang niets aan zou hoeven te gebeuren [vii]. Ze waren geen eigenaar van hoeve De Mispelaer, maar de familie had wel enkele eigendommen waaronder 2 huizen in de Dorpstraat (nu Strijdersstraat; waar later de post kwam en vandaag Natuurvoeding De Korrel is [viii]).
Het echtpaar overleed op de hoeve De Mispelaer, Cornelius in 1843, 73 jaar oud, Elisabeth in 1852, zij was 79 jaar.
Hun zonen bleven de hoeve pachtten, zoon Joannes Franciscus trouwde met Joanna Maria Verelst en na zijn overlijden namen de Verelst-families het pachtten over.
De boerderij werd door de familie en aanverwanten minstens een eeuw uitgebaat waarna ridder Oscar Mayer van den Berg van Hof Ter Linden in 1899 de hoeve verkocht aan de familie Mortelmans-Aerts [ix].
Maar deze tak van de familie met de achternaam De Weerdt sterft in Edegem uit.
De buren van De Weerdt genaamd De Weerdt
Schuin tegenover hoeve De Mispelaer, waar de Aartselaarse weg uitkwam in de Molenstraat, was hoeve De Weerdt (later Verheyen). Frans De Weerdt en zijn vrouw Elisabeth Pooters pachtten de hoeve ook van baron Du Bois. Het was op dat moment de enige andere familie De Weerdt in Edegem waardoor je zou verwachten dat het familie was van de Cornelius hierboven die geen burgemeester wou worden. Dat blijkt niet het geval te zijn. Frans De Weerdt is alvast afkomstig van Reet, maar er kon, langs de mannelijke lijn, geen verwantschap met Cornelius vastgesteld worden. Na het einde van de pachtperiode in 1835 verdwijnt het spoor van deze familie. Of niet helemaal …
De broer van Frans, Jan Baptist, was getrouwd met de zus van Elisabeth Pooters, Catharina. Het echtpaar vestigde zich in Mortsel, maar hun dochter, Joanna Theresia, trouwde terug met een Edegemse boer Petrus Jacobus Van Raebroeckx van hoeve Van Raebroeckx aan de Ter Elststraat (vandaag verkaveld in de huizen aan de Terelststraat 257-275). Zij is de laatste De Weerdt die in de 19de eeuw woonde in Edegem. Of toch ook weer niet …
De Weerdt neemt het Boerenleger in
Een neef van Joanna Theresia en kleinzoon van Jan Baptist De Weerdt, komt op de valreep van de 19de eeuw in Edegem wonen. Jef De Weerdt, geboren in Hove en wonende in Kontich, trok met zijn gezin op 31 maart 1898 naar de Boerenlegerhoeve tegenover kasteel Arendsnest. Hij was getrouwd met Jo Van Craen en samen hadden ze 12 kinderen waarvan er 3 reeds overleden waren.
Jef mag beschouwd worden als de stamvader van vele Edegemse De Weerdts waaronder de legendarische boer Louis.
Nog vermelden dat kunstschilder Albert Henri Van Holsbeeck ook een tijdje heeft gewoond op de Boerenlegerhoeve. Hij is geboren in Brussel, maar zijn moeder Theodora Philomena Arnoe was afkomstig van Kontich. Mogelijk is hij via die weg in de hoeve beland.
De Weerdt verovert na het boerenleger ook de harten van vele Edegemnaars
Landbouwer Aloysius ‘Louis’ De Weerdt was geboren in Kontich en woonde bij zijn vader op de Boerenlegerhoeve tot hij de Kontichse Trinette Vinck leerde kennen en met haar trouwde. In 1919 [xi] trokken ze samen naar een boerderij op het Kleyn Edeghems veld. Het echtpaar kreeg er 7 kinderen. De boerderij was alleen te bereiken via een smalle zandweg, de Lourdeslei [xii]. Later, in 1931, werd tussen de Lourdesgrot en de Lourdeslei de Onze-Lieve-Vrouw van Lourdeskerk gebouwd, in de volksmond de ‘nief kerk’ en later ‘de basiliek’. Van de Lourdeslaan was toen geen sprake.
De hoeve was een grote boerderij bestaande uit 3 gebouwen. Zij verbouwden graangewassen, bieten, en aardappelen, fokten melkvee en varkens, hadden paarden en kweekten keurvee waarmee, in de jaren 1950, prijzen werden behaald. Voor de grotbezoekers was de boerderij van Louis een attractie, een plek met veel dieren, tafels vol glazen verse melk en boterhammen met plattekaas. [xiii]
Bij het bombardement van Mortsel op 5 april 1943 werd ook het Sint-Aloisiusinstituut getroffen. Boer De Weerdt maakte toen zijn koeienstal vrij om er een klas in onder te brengen [xxiv].
Louis werd ook uitgenodigd als gastspreker op ondermeer de Edegemse Studiekring. Hij sprak daar over ‘De boer in de vereeniging’ dat hij, tot ieders goedkeuring, ‘waarlijk kunstig behandelde’, lezen we in de Gazet van Antwerpen. [xiv]
Een wonderdoener was Louis De Weerdt ook.
Wanneer iemand bij hem kwam klagen over krampen of ziekten zei hij altijd: "Ge moet naor de grot gaon en 5 frank in den offerblok steken dan zede d'r vanaf."
Reactie van de zieke na enkele dagen: "Louis 'k heb 5 fr. in den offerblok gestoken en de pijn is gebleven."
Louis: " 'k heb gezei da ge nu van die 5 fr. af zijt." [xvi]
Filmpje van de Lourdeslei met boerderij De Weerdt in 1954.
Figuranten zijn René Van de Velde, auteur van deze film, zijn echtgenote José Claus en hun kinderen Lieve en Paul.
(bron: filmarchief René Van de Velde; ter beschikking gesteld door zijn zoon Paul) [xv]
Trinette stierf in 1957 en Louis een jaar later in 1958.
Zij maakten de aanleg van de Lourdeslaan niet mee.
Hoe de Lourdeslei verdween en de Lourdeslaan verscheen
De Lourdeslei, die vroeger de Groene Weg [xvii],[xviii] werd genoemd, verbond de hoeves van Grijpegem met de Hovestraat, naast de basiliek. De zandweg was de enige toegang naar de hoeve, maar was ook de weg om het toenmalige voetbalterrein van F.C. Belgica Edegem te bereiken. De ploeg speelde in de jaren dertig met vijf Hellemansen in de hoogste Belgische voetbalklasse tegen ploegen als Antwerp, Beerschot, Standard en Union en was een enorme publiekstrekker [xix].
Vandaag loopt de Henri Dunantstraat in het midden door het voetbalveld waar Belgica in 1933 kampioen speelde. In 1959 werd het noordelijke deel van de Lourdeslaan aangelegd van de Molenlei tot aan de Karel Mirystraat. De boerderij kreeg toen het adres Lourdeslaan 72 [xx]. Bij de aanleg van zuidelijk deel werd in 1965 de hoeve afgebroken. De Lourdeslaan loopt dwars door wat ooit Hoeve De Weerdt was.
Terugkeer naar de bakermat in Reet
Na het overlijden van Louis werd de boerderij eerst bewoond door zoon Frans samen met echtgenote Jeanne Bierinckx en zijn jongere broer Albert. Beide broers hadden echter andere plannen en broer Rik nam de boerderij over.
Nadat duidelijk was dat de boerderij moest worden gesloopt, verkaste Rik met zijn gezin naar de Keelhoeve aan de Keelhoevestraat 3 in Reet. Zijn zoon Herman nam later het bedrijf over en boert vandaag nog altijd, ondermeer op de velden aan de Lourdeslaan, waar mais wordt verbouwd.
De Weerdt als creatieve ondernemers
Frans en Albert De Weerdt hadden inderdaad andere plannen. Samen met hun echtgenotes namen ze de Edegemsche Zelfwasscherij St.-Antonius in de Heldenstraat 6 over. Ook daar hebben veel Edegemnaars herinneringen aan.
Zoon Edmond ‘Mon’ en zijn vrouw Roza Vervoort openden een kruidenierswinkel aan de Wilsonstraat 115 in, wat we nu bijna niet meer durven uitspreken, het negerdorp. Hij was ook verzekeringsagent bij Union Vie en handelsreiziger bij NV Fort. In 1962 verhuisde de familie naar een van de eerste huizen aan de nieuwe Lourdeslaan met huisnummer 99, niet ver van de plek waar de ouderlijke boerderij stond.
Jos De Weerdt was gehuwd met Maria Van De Velde en was glastuinbouwer in de Pierstraat te Kontich. Maria De Weerdt was gehuwd met Desiree Op De Beeck en zij hadden een zelfwasserij in de Molenstraat te Herenthout.
De jongste dochter van Louis De Weerdt, Anneke, trouwde met Fons Renders, telg van de grote tuinbouwersfamilie Renders [xxii]. Zij pionierden met een serre als winkel, Christel Flora aan de Boerenlegerstraat 206, genoemd naar hun jong overleden dochter. Christel Flora was een begrip in Edegem. Ze sloten in 1995 hun deuren.
Maar het jongste exploot van de ondernemersfamilie De Weerdt is toch wel de uitbating van Huis Hellemans. Tine De Weerdt, dochter van Wisse en kleindochter van Frans, opende de deuren van ‘Kafé Kwafé’ op maandag 15 april 2024. Het huis herbergt eigenlijk meerdere ondernemingen.
Op de bovenste verdieping is een Tattoo-shop en pop-upwinkel ‘Mestach’, op het eerste een heren- en dames kapsalon ‘Barbier’ en ‘Kwafé’ en op het gelijkvloers een kunstgalerij en een koffiebar ‘Kafé’.
Neem eens een kijkje, zou ik zeggen, het is de moeite Weerdt 😉.
Frans Debrabandere verklaart dat de achternaam De Weerdt is ontstaan in een tijd waar de taakverdeling eenduidig was:
“heer des huizes, gastheer, waard, herbergier” [xxiii].
Tine De Weerdt geeft een nieuwe invulling aan de oorsprong van haar naam, ze doet dat als:
“vrouw des huizes, gastvrouw, waardin, herbergierster”.
Ze zouden nogal verschieten, die mannen van de 16de eeuw.
Het was heel leuk om dit verhaal te mogen vertellen.
Peter Crombecq, juni 2024
Met dank aan Erik Laforce, Paul Van de Velde en de andere collega’s van het Historisch Archief die een steentje hebben bijgedragen.
Speciale dank aan de neven Aloys, André, Chris, Guy en Wisse De Weerdt die me gevoed hebben met informatie en foto’s en het verhaal hebben nagelezen, verbeterd en goedgekeurd. Zonder hen was dit verhaal gewoon onmogelijk te vertellen.
Dit verhaal is een bijdrage aan “Edegem’s verleden, bewaard voor de toekomst” van het Historisch Archief Edegem. Het Historisch Archief is toegewijd aan het behoud van het papieren en digitale geheugen van Edegem. Door het verzamelen, inventariseren en digitaliseren van documenten, boeken, foto’s, tijdschriften, plannen en meer, zorgt het Historisch Archief ervoor dat de geschiedenis van Edegem bewaard blijft voor toekomstige generaties.
Disclaimer
Het verhaal is gereconstrueerd op basis van een aantal bronnen. Ik ben me ervan bewust dat nieuwe informatie uit andere bronnen het verhaal kunnen aanvullen, nuanceren of aanleiding kunnen geven tot aangepaste inzichten.
Referenties
[i] De voornaamste bronnen zijn de parochieregisters, de registers van de burgerlijke stand, de bevolkingsregisters, het kadaster en de archieven van de families De Weerdt.
[ii] Prof. dr. R. Van Passen, “Geschiedenis van Edegem”, (Edegem: Gemeentebestuur van Edegem, 1974), p. 62 e.v.
[iii] Peter Crombecq, “In ‘t spoor van de families Mortelmans”, te raadplegen via https://www.historischarchiefedegem.be/post/in-t-spoor-van-de-families-mortelmans
[iv] Peter Crombecq, De Weerdt op Geneanet, te raadplegen via https://gw.geneanet.org/petercrombecq_w?lang=nl&m=S&n=De+Weerdt&nz=crombecq&p=&pz=ludovicus
[v] Prof. dr. R. Van Passen, “Geschiedenis van Edegem”, o.c., p. 545
[vi] Prof. dr. R. Van Passen, “Geschiedenis van Edegem”, o.c., p. 575
[vii] Prof. dr. R. Van Passen, “Geschiedenis van Edegem”, o.c., p. 588
[viii] Peter Crombecq, “Het onwaarschijnlijke voorouderlijke verhaal van Anthoon & Felix (of hoe de Edegemse gemeenschap verweven is)”, te raadplegen via https://www.historischarchiefedegem.be/post/het-onwaarschijnlijke-voorouderlijke-verhaal-van-anthoon-felix-deel-2
[ix] Peter Crombecq, “In ‘t spoor van de families Mortelmans”, te raadplegen via https://www.historischarchiefedegem.be/post/in-t-spoor-van-de-families-mortelmans
[x] Peter Crombecq, De Weerdt op Geneanet, te raadplegen via https://gw.geneanet.org/petercrombecq_w?lang=nl&m=S&n=De+Weerdt&nz=crombecq&p=&pz=ludovicus
[xi] Pierre Hens, André Mens, “Edegem, dat boerendorp van toen”, (Edegem: Davidsfonds, 2013), Boek 1, p. 157
[xii] Historisch Archief Edegem, Plannenkast, Kaart van Edegem centrum periode 1931-1967.
[xiii] Pierre Hens, André Mens, “Edegem, dat boerendorp van toen”, o.c., p. 158
[xiv] GvA, 1928-07-23, aangebracht door Erik Schiltz
[xv] Filmarchief René Van de Velde, ‘De Lourdeslei in 1954’, filmpje van de familie Van de Velde met mama José Claus en kinderen Lieve en Paul.
[xvi] De Zonneblusser, (Edegem: Kring voor Heemkunde Edegem, 1979), nr. 3, p. 5
[xvii] Pierre Hens, “Edegem in alle straten”, (Edegem: Davidsfonds, 2022), p. 245
[xviii] Prof. dr. R. Van Passen, “Geschiedenis van de Edegemse straatnamen”, in Naamkunde, jaargang XII, Leuven, 1980, afl. 1-2, p. 1-30, te raadplegen via https://www.dbnl.org/tekst/_naa002198001_01/_naa002198001_01_0001.php
[xix] Peter Crombecq, “Voetbalclub Belgica gaat naar eerste klasse, droom of werkelijkheid?”, te raadplegen via https://www.historischarchiefedegem.be/post/voetbalclub-belgica-gaat-naar-eerste-klasse-droom-of-werkelijkheid
[xx] Pierre Hens, “Edegem in alle straten”, o.c., p. 245
[xxi] Filmarchief René Van de Velde, De Lourdeslei in 1954’, filmpje van de familie Van de Velde met papa René en kinderen Lieve en Paul.
[xxii] Pierre Hens, André Mens, “Edegem, dat boerendorp van toen”, o.c., p. 161
[xxiii] Frans Debrabandere, “Woordenboek van de familienamen in België en Noord-Frankrijk”, (Antwerpen: L.J. Veen, 2003), p. 1309
[xxiv] Frans Schroyens, “Profiel van 50 jaar Sint-Aloisius Mortsel”, uit het archief van René Daems