Wie in Edegem Glaze Jozef zegt, weet meestal wel wat er bedoeld wordt: de crèmerie in de Onafhankelijkheidsstraat. Die bestaat al meer dan 75 jaar en het geheime recept wordt al 3 generaties doorgegeven van vader op zoon.
En wie herinnert zich niet de kenmerkende lokroep van de ijskarretjes: “tieng-tieng ting-ting - tieng-tieng ting-ting”.
De Kontichnaar die naar Edegem verhuist, gelukkig voor de Edegemnaars
Jos Berghmans werd op vrijdag 26 september 1919 geboren in Kontich[i]. In een arbeidersgezin. Hij vond een job bij de Mekanik, je weet wel, vandaag Sumitomo Drive Technologies, alsjeblieft. Hij was ijzerdraaier: schroeven maken uit ijzeren staven. Hij werd verliefd op Julienne De Roeck en ze trouwden tijdens WO II op 24 november 1943. De verplaatsing toch een beetje beu en zoekend naar een job voor Julienne, zagen ze plots een opportuniteit in de Onafhankelijkheidsstraat.
Op nummer 116 was een groentewinkel van SPAR en die zochten een overnemer.
De groentewinkel waar crème-glace werd gemaakt
Het echtpaar nam de zaak over. Jos bleef werken bij de Mekanik, Julienne deed de winkel. In 1947 was de zomer warm, heel warm zelfs, zodanig warm dat crème-glace verkoeling moest brengen. Een nonkel van Jos maakte crème-glace in Boom en Jos trok ernaartoe. Of hij niet wat recepten mocht lenen. En zo kwam Jos weer thuis met de recepten van vanille en moka (toen nog met 1 k), en begon hij in de kelder van de winkel crème-glace te maken. Voor de naam ging hij niet ver zoeken; zijn voornaam was eigenlijk Joseph, maar die ph achteraan moest niet echt.
Het werd Jozef, Glace Jozef. Maar zijn bijnaam was al snel: het Mok(k)aventje[ii].
Op zijn geboorteakte staat Joseph Joannes, iedereen noemde hem Jos, maar hij ondertekende zijn documenten met Jozef. (bron: akte burgerlijke stand)
Vanaf het begin was het de bedoeling om de crème-glace rond te brengen en Jos deed dat met een pierewietje dat achteraan zijn fiets was gekoppeld. En het werd onmiddellijk een succes. In die tijd leefden de mensen nog buiten; er was geen tv, laat staan internet en sociale media. Zij zaten gewoon op de stoep, alsof ze aan het wachten waren tot Jos met zijn crème-glace langskwam. Vandaag moet je al flink met de bel rinkelen om de mensen nog uit hun huis te krijgen 😉.
De crème-glace werd in de pekel rondgebracht
Je kan je dat niet meer voorstellen, maar diepvriezers bestonden toen niet. De vanillepap werd gedraaid in met pekel gekoelde vaten, waardoor crème-glace ontstaat. Een heel gedoe, met die pekel, want dat zout verloor aan kracht en moest regelmatig aangevuld worden. Na het draaien van de crème-glace ’s morgens kwamen de chauffeurs pekelplaten en crème-glace ophalen en vertrokken.
Het transportmiddel evolueerde; het pierewietje werd al snel vervangen door een triporteur. Nadien werd het een tweetakt-camionette en nog later de generaties van ijscamionetjes die velen van ons vandaag nog voor zich zien. Leuk verhaaltje dat de ronde doet: het grote IJsboerke is ooit begonnen met een triporteur van Glace Jozef. Sleutel tot succes dus … Terloops nog even vertellen dat het riedeltje “tieng-tieng ting-ting” altijd geproduceerd werd door koperen bellen die manueel werden geluid. Een ambacht op zichzelf 😉.
Het ijsfabriekje, waar enkel vanille en mokka werd gemaakt, verhuisde van de kelder naar de achterruimte op het gelijkvloers. Het recept werd geperfectioneerd, kreeg de status ‘geheim’ en verdween in een kluis. Enkel de opvolger krijgt toegang. De zaak evolueerde naar een ijsatelier, waar veel meer werd gemaakt dan de twee smaken schepijs. Dat atelier zou 50 jaar lang in de Onafhankelijkheidsstraat 116 blijven, tot 1997.
De tweede generatie
Zoon Freddy werd 7 maanden na het huwelijk van Jos en Julienne geboren. Op 17 juni 1944. Groot geworden in een groentewinkel met achteraan een fabriekje waar crème-glace werd gedraaid. Op zijn 17de kwam hij in de zaak.
’s Morgens crème-glace draaien en daarna met de ijskar de baan op. Zonder rijbewijs natuurlijk; je moest 18 zijn en dat was hij niet. Hij werd betrapt door de bekende Edegemse agent Adolf Fieuw en zijn rijcarrière was voor even afgelopen. Bovenbuur Louis Van Den Broeck nam dat jaar het stuur over, maar niet het scheppen van crème-glace. Dat was en bleef het werk van de 17-jarige Freddy. Maar het verhaal stopt even; Freddy moest naar den troep.
Einde van de groentewinkel
Toen Freddy in 1964 terugkwam van het leger werd de groentewinkel gesloten, na 19 jaar activiteit. Die was overigens geëvolueerd naar een iets minder arbeidsintensieve winkel van droge voeding, ten voordele van de crème-glacefabriek. De familie ging zich vanaf dan uitsluitend toeleggen op het maken en verkopen van crème-glace.
Freddy, nu met rijbewijs, deed zijn toer, ook in de eigen straat. Wat verder, op nummer 169, was er de groentewinkel van de familie Van Belleghem-T’Jonk. De dochter des huizes, Gilberte, stond op een mooie dag te wachten op de ijskar. En de vonk sloeg over, aan de ijskar. Na de tweede afspraak, met Sinksen, was het prijs. Freddy en Gilberte waren 19 en 18 jaar jong en werden een koppel.
Het tijdperk van Freddy en Gilberte
In 1966 trouwde Freddy met Gilberte Van Belleghem en zij kwam mee in de zaak. Niet zo vanzelfsprekend, zo vertelde ze: “Ik had een goede job bij Hottlet op de Mechelsesteenweg, een bureaujob, en moest dan ineens met de ijskar den toer gaan doen van Edegem-centrum en Hove. Je kunt niet geloven hoe een fysieke job dat is: rechtstaan, zitten, rechtstaan, zitten, … Er kwam gewoon geen eind aan”, mompelde Gilberte nog. En Jos was een harde: “Je mocht niet tegen zijn kar rijden, want daar was je niet goed van. Gene dag mocht je ziek zijn.”
De aankoop van het gebouw aan de Onafhankelijkheidsstraat 114
Freddy was 25 jaar toen zijn vader de zaak aan hem overliet. Inclusief het geheime recept. Kort daarna werd hun zoon Guy geboren, in 1970, en wat later dochter Myriam, in 1975. De jaren 60 betekenden ook het einde van de pekel-periode. Diepvriezers kwamen alom beschikbaar, een zegen voor elke crème-glace boer.
Bob Van Steenlandt had naast de deur, in nummer 114, een boekbinderij en een drukkerij. In 1970 verkocht Van Steenlandt het gebouw aan zijn buur Freddy Berghmans. Voorlopig bleef de drukkerij nog in functie. Freddy deed in 1974 zelfs nog verbouwingen aan nummer 116, verbouwingen uitgevoerd door de in Edegem alomgekende aannemer René De Ryck[iii].
Handelsbeurs Fort 5
Freddy en Gilberte waren in de jaren 1980-1989, samen met nog 5 middenstanders, de drijvende krachten van de Handelsbeurs in Fort 5. Een citaat uit de kranten: “Zondagavond hield de Edegemse burgemeester Jan van den Kerkhof nog een opmerkelijke toespraak waarin hij zijn lofbetuigingen de vrije loop liet. Vooral het werk van Gilberte Van Belleghem zette hij dik in de verf; er was sprake van het vinden van een parel. Zij was de spil waar de ganse handelsbeurs rond draait. Door haar inzet en enthousiasme hebben de Edegemse handelsbeurzen een bekendheid verworven die tot ver buiten de grenzen van de gemeente reikt.[iv]”
Zij stonden zo’n 10 jaar op de beurs.
IJssalon Jozef
Freddy en Gilberte experimenteerden in de periode 1985-1995 ook nog met ijssalon ‘Jozef’, schuin over het ijsatelier aan de Onafhankelijkheidsstraat 95-97.
Waar ooit het café van Zieke Mie, De Veldduif, gevestigd was.
Gilberte en Freddy verwenden daar haar klanten met wafels, pannenkoeken en vanzelfsprekend crème-glace.
De buren waren graag geziene gasten. Zo ook Frank en Magdalena die voor een weddenschap om ter meeste van de 50 bollen crème-glace kwamen verorberen. Frank won, naar eigen zeggen, met 47 tegen 3 😉[v].
De derde generatie Guy en Tessa
Guy, de derde generatie, werd grootgebracht tussen de crème-glace. Als 15-jarige deed hij de afwas in het atelier. Op zijn 16e mocht hij al bollekes scheppen en vanaf 18 mocht hij zelf crème-glace draaien. Op school noemden ze hem Guy Crèmerie[vi].
In 1995 besliste de familie om het atelier van nummer 116 te verhuizen naar het huis op nummer 114 en er een crèmerie met een terras van te maken. De daar gevestigde drukkerij Centrum van Robert Van Steenlandt, kleinzoon van Bob, verhuisde naar een eind verder in de Oude Godstraat. Het huis op nummer 114 werd tussen 1995 en 1997 afgebroken en heropgebouwd wederom door aannemer De Ryck. En vanaf 1997 verhuisde het ijsatelier van nummer 116 naar de achterliggende ruimte in nummer 114 en werd de winkel, zoals we die vandaag kennen, geopend.
In 1999 leerde Guy Tessa Van Crombruggen kennen. Tessa was verpleegster, maar gaf haar job op om vanaf seizoen 2000 mee te helpen in de crèmerie. In januari 2001 trouwden ze en in datzelfde jaar werd hun zoon Seppe geboren.
In 2004, met Nieuwjaar, vertelde Freddy dat het volgende crème-glace seizoen voor Guy was en hij ermee stopte. Een beetje onverwacht; hij was nog geen 60.
En zo kwam de draaistok en het geheime recept in de handen van Guy, 34 jaar jong.
“Amai, gij hebt chance”, zei bompa Jos tegen Guy: “gij moogt beginnen met allemaal nief gerief.” Terwijl Guy de erfenis van oude machines, wagens en vriezers met angst overschouwde. Maar de pekel was inderdaad verdwenen.
Guy en Tessa bleven niet bij de pakken zitten en moderniseerden het machinepark. Waar Guy vooral instaat voor de productie van de crème-glace in al zijn vormen en smaken, zorgt Tessa voor de verkoop, het onderhoud, de inzet van de winkelmeisjes en het sociale contact met de klanten.
Samen transformeerden ze het bedrijf naar een crème-glace oase zoals we die vandaag kennen.
Jos Berghmans maakte het allemaal nog mee en was fier. Hij woonde schuin tegenover in de Mortselstraat 8 en kwam elke morgen nog eens kijken of zijn kleinzoon de crème-glace wel goed genoeg draaide. Een beetje over de schouder kijken, zeg maar. Hij kon het niet laten. Jos overleed in 2009 en werd net geen 90 jaar.
In 2018 werd Guy Berghmans door de Belgische staat wettelijk erkend als ambachtsman. Dit toont het authentieke karakter, het handmatige en het vakmanschap van Guy voor het bereiden van de crème-glace van Glace Jozef.
Bompa Jos zou nog veel fierder geweest zijn.
Om af te sluiten
Glace Jozef werd nooit Joseph geschreven, maar wel met een s: Glace Josef. Met Glace werd in de loop van de jaren ook creatief omgesprongen: Glace dus, maar ook Glacé en Glacée. Vandaar dat op het logo een sterretje staat op de e van Glace: je mag het zelf invullen, wil dat zeggen. Op het Molenveld spraken ze zelfs van Glaze Jozef. Het maakt niet veel uit; Glace Jozef is en blijft een wereldwijd begrip, vooral in Edegem 😉.
Uw verhalenverteller wou ook graag weten wat het verhaal achter het Piroulleke was. Pirouwafer uit Oostmalle daagde ijsroommakers uit om een Pirouline te vullen met crème-glace. Om het lekken tegen te gaan werden ze toegemaakt met stracciatella. Glace Jozef kreeg de opdracht en de Piroullekes waren geboren. Tot de koekjesfabriek in 2007 afbrandde. De koekjes werden nooit meer herbakken en er kwamen dus geen Piroullekes meer. Tot Guy in 2015 een vergelijkbaar koekje vond in een geheime bakkerij in Italië 😉.
Het echtpaar Tessa en Guy werkt graag samen met jobstudenten of jobbies, zowel in de bereiding als in de bediening. En er werd voor hen een sjotterke gekocht dat midden in het ijsatelier staat. Voor de rustigere momenten, zodat er wat minder op de gsm wordt getokkeld en wat meer met elkaar wordt gebabbeld.
Freddy Berghmans overleed 10 jaar na zijn vader, in 2018. Guy’s zus Myriam baat samen met haar man restaurant Tartuff uit in Mortsel. Daarnaast heeft ze nog een schoonheidssalon: Manicure Myriam in Rumst.
Gilberte Van Belleghem is nog altijd heel actief en is de belangrijkste bron van dit verhaal dat werd aangevuld door Guy en Tessa.
In 2027 bestaat Glace Jozef 80 jaar, een prachtige mijlpaal, op weg naar de 100.
Dankjewel Gilberte, Guy en Tessa voor de hele aangename gesprekken!
Peter Crombecq, maart 2025
Met dank aan Gilberte Van Belleghem, Guy Berghmans, Tessa Van Crombruggen, Erik Laforce, Frank Neyens en de collega’s van het Historisch Archief.
Dit verhaal is een bijdrage aan “Edegem’s verleden, bewaard voor de toekomst” van het Historisch Archief Edegem. Het Historisch Archief is toegewijd aan het behoud van het papieren en digitale geheugen van Edegem. Door het verzamelen, inventariseren en digitaliseren van documenten, boeken, foto’s, tijdschriften, plannen en meer, zorgt het Historisch Archief ervoor dat de geschiedenis van Edegem bewaard blijft voor toekomstige generaties.
Disclaimer
Het verhaal is gereconstrueerd op basis van een aantal bronnen. Ik ben me ervan bewust dat nieuwe informatie uit andere bronnen het verhaal kan aanvullen, nuanceren of aanleiding kan geven tot aangepaste inzichten.
Referenties
[i] Nagenoeg het hele verhaal is gebaseerd op afgenomen interviews met Gilberte, Guy en Tessa, aangevuld met materiaal gevonden in het Historisch Archief van Edegem en de burgerlijke stand.
[ii] GvA, Marc De Swert, “Mokkaventje leerde Edegemnaar ijs eten”, 24 juli 2009 te raadplegen via https://archief.gva.be/vw/page.do?code=GVA&id=GVA-06-050-20090724&aid=GVA-20090724-06050004
[iii] Peter Crombecq, “Charel De Ryck, rademaker, stichter van de Edegemse aannemersdynastie”, te raadplegen via https://www.historischarchiefedegem.be/post/charel-de-ryck-rademaker-stichter-van-de-edegemse-aannemersdynastie
[iv] Reklameblad De Week, “27e Edegemse Handelsbeurs blijft groeien!”, d.d. 2-5-1981, p. 1 & krantenknipsel uit onbekende krant.
[v] Interview met Frank Neyens op 29 januari 2025.
[vi] GvA, Saar Van Olmen, “Ambachtelijke ijsjeszaak bestaat 75 jaar”, 31 maart 2022 te raadplegen via https://www.gva.be/cnt/dmf20220331_93980110